قوانین جهانی در زمینه حقوق حیوانات
حقوق حیوانات و قوانین حمایت از آنها
قانون حمایت از حیوانات دربرگیرننده لوایح قضایی و قانونی که بمنظور حفظ حقوق طبیعی -اجتماعی و بیولوژیکی حیوانات و انسانها که نکته بسیار مهمی میباشد در بیشتر کشورهای متمدن ایجاد و اجرا میشود
این قانون و حنبش حمایت از حیوانات که دربر گیرنده و اجراکننده حقوق طبیعی حیوانات اعم از اهلی و وحشی در حدود 30 سال قبل ایجا گردیده است
سازمان دولتی حمایت از حقوق حیوانات در سال 1979 بوسیله وکیلی هشیاری به نامه Joyce Tischlerبرای اولین بار ایجاد گردید که هدف آن کمک و بهبود قانون حمایت از حیوانات و افزایش آگاهی مردم در این زمینه میباشد
برای پی بردن به اهمیت این قانون میتوان ذکر کرد که برای مثال امروزه قانون حمایت از حیوانات لااقل در 69 دانشگاه حقوقی در آمریکا تدریس میشود((لطفا دوستان مطلع آمار دانشکده های فعال ایران در ایران را در این زمینه را ذکر کنند))
قانون حمایت از حیوانات در بر گیرننده حوزه وسیعی از یافته های منطقی و بحث های قابل اجرا و اجراییات در مورد حقوق و نحوه اجرای این قوانین در مورد حیوانات میباشد که همچنین حامی حقوق حیوانات وقتی که به آنها بی رحمی و ظلم شده و حقوق قانونی و طبیعی آنها صلب شده نیز میباشد
قانون حمایت از حیوانات امروزه نفوذ و تاثیر بسیار خوبی بر روی قوانین سنتی و قدیمی که شامل شبه جرم ها Tort-قرار دادهای گوناگون تاثیر گذار در این زمینه -خرید و فروش حیوانات و ...و لایحه های قانونی موضعی و...گذاشته از این میان ذکر چند نمونه میتواند مطلب را گیرا تر نماید:
1.قانون حمایت و حق سرپرستی از حیوان یا حیوانات بعد از جدایی و طلاق زوجین
2.تخلفات مربوط به دامپزشکی
3.موردهایی که سب مرگ یا جراحت به حیوانات بر اساس سهل انگاری کسی که آن حیوان را سرپرستی و یا همراهی میکند
4.اجرای قوانین برای مجرمین در این حوزه که جزو شهروندان آن شهر و درای ملیت آنجا میباشند و این قانون برای تمام شهروندان اجرا میگردد همچنین اجرای قوانین بین المللی در این حوزه
5.اجرای قوانین جزایی در مور اذیت و بی رحمی در مورد حیوانات اهلی
و ....
امروزه حقوق حيوانات و حفظ گونه هاى مختلف آنها، از جمله مسائلى است كه درسراسر جهان از جانب دولت ها و سازمان ها و عموم كسانى كه به مسائل زيست محيط ى و حمايت از حيوانات علاقمند مى باشند، مورد توجه قرار گرفته است.
درمعارف اسلامى نيز در كنار مسائلى مربوط به انسانها و حقوق آنها، مسائل محيط زيست و از جمله حيوانات، حائز اهميت مى باشد. در اين مقاله احكام و قوانينى كه در ابواب مختلف فقه اسلامى، پيرامون حفظ و نگهدارى و بهره بردارى و ممنوعيت آزار واذيت حيوانات وجود دارد، ذكر گرديده است. آنچه در فقه اسلامى موجود مى باشد،مجموعه قوانينى جامع و كامل است كه مى تواند راهگشاى تدوين قانون جامع «حقوق حيوانات » در عصر حاضر گردد.
مقدمه بشر در آغاز عصر علم و تكنولوژى و صنعتى شدن جهان، سرمست از پيشرفت وتوسعه صنعتى، تنها بر توليد هرچه بيشتر و بهره بردارى كامل از محيط پيرامون خود- چون معادن و جنگل ها و درياها- مى انديشيد و بى رحمانه طبيعت اطراف خويش را مورد هجوم قرار داد تا اينكه روزى خود را در گردابى مهلك ازنابسامانى هاى زيستى ديد و جهان طبيعت را در حال نابودى مشاهده نمود.
در قرن گذشته بحران محيط زيست و نابودى گونه هاى مختلف حيوانات، توجه صاحب نظران را جلب كرد و سرانجام براى حفظ و حراست از آن، قوانينى -هرچند ناقص - وضع كردند.
براى نخستين بار در جهان غرب پس از رنسانس، همراه با صنعتى شدن جهان، درسال 1822 ميلادى قانونى براى حمايت از حيوانات در پارلمان انگلستان به تصويب رسيد. اين قانون در سال 1911 تكميل گرديد و بعدها در كشورهايى مانند آلمان،آمريكا، اسپانيا، بلژيك، دانمارك و برخى ديگر از كشورها قوانينى نظير آن تدوين وتصويب شد و به مرور تبصره هايى بر آن افزودند.
اين قانون در بردارنده چند بند، پيرامون باركشى و ايجاد درگيرى ميان حيوانات، كشتن آنها با مواد سمى، بريدن دم اسب، شكار گوزن در شب، مبارزه با بيمارى حيوانات وبيهوشى قبل از ذبح مى باشد. ((210)) از اشكالات مهم قوانين فوق، جامع نبودن و جزئى و موردى بودن آن است. علاوه برآن كه اين قوانين در قرون اخير وضع گرديد هرچند به مرور زمان و در دهه هاى اخيربه تكميل آن پرداختند و در برخى موارد راه افراط را پيش گرفتند.
اما در فقه اسلامى، قوانينى كلى و جامع درباره حفظ، نگهدارى، استفاده و بهره بردارى از حيوانات ومنع آزار و اذيت آنها، وضع شده است. همچنين براى مسائل زيست محيط ى و رعايت شئون و حقوق حيوانات جايگاه مناسبى لحاظ گرديده است و با ديدگاهى منطبق بر عدالت و انصاف با آن برخورد شده است. در سرتاسر فقه،مسايل و فروع فراوانى به چشم مى خورد كه اسلام، اجراى آن را بر عهده حكومت قرار داده است و بالاتر از آن، شخص را در مقابل خالق متعال مسؤل مى داند.
قبل از ورود در بحث ذكر نكاتى لازم است:
1. قوانين حمايتى اسلام از حيوانات، حكم شرعى و الزامى است و همانگونه كه درمتون روايات ((211))به آن تصريح شده است، مى توان از آن به حقوق نيز تعبير كرد.از آنجا كه حيوانات از احترام و درك و شعور برخوردارند اين حقوق براى آنها وضع گرديد كه در پايان بخش نخست به همراه طرح ادراكات و شعور حيوانات با ذكرشواهد بيشترى با زواياى اين بحث آشنا مى شويم.
البته حقوق حيوان با ويژگى هاى حق در انسانها متفاوت است، زيرا در تعريف حق درانسانها گفته مى شود: آنچه قابل اسقاط است و اگر قابل اسقاط نباشد به آن حكم مى گويند.
روشن است كه درباره حيوان قابل اسقاط بودن معنا ندارد، اما بايد گفت همين قابل اسقاط نبودن حكم، وضعيت آن را دشوارتر مى كند، زيرا تنها راه خروج ازعهده آن، انجامش مى باشد و اگر در انسانها بتوان با جلب رضايت صاحب حق، ازانجامش سر باز زد و از زير تكليف آن شانه خالى كرد، اما در حيوانات به علت قابل اسقاط نبودن، انسان موظف است به آن عمل مبادرت ورزد. علاوه بر آنكه حق وحكم در ماهيت وحقيقت تفاوتى نداشته و هر دو از امور اعتبارى مى باشند كه قوام آن به جعل شارع است و همه آنها حكم شرعى به حساب مى آيد و هر چند از حيث آثار- قابل اسقاط بودن يا نبودن - مختلف هستند، اما اين مساله تفاوت ماهوى راميان آن دو اثبات نمى كند. ((212)) 2. در اين مقاله متون فقهى شيعه پيرامون حقوق حيوانات مطرح مى شود تا توجه انديشمندان و ارباب دانش را به عمق و غناى فقه اسلامى جلب كنيم و در هر قانونى سعى شده از چند كتاب جامع و معتبر شيعه استفاده شود تا مطالب مطرح شده ازارزش حقوقى برخوردار باشد و در حد امكان از كتاب هايى استفاده شده كه داراى سابقه زمانى بيشترى هستند تا شاهدى بر قدمت اين قوانين در فقه شيعه باشد. همانندكتاب شيخ طوسى(ره)، ابن حمزه(ره)، محقق حلى(ره)، علامه حلى(ره) و ديگران هرچند با توجه به مدارك فقه شيعه كه از آيات قرآن و روايات استفاده مى شود پيشينه اين قوانين به زمان پيامبر اكرم(ص) و احاديث نبوى و يا روايات ساير امامان معصوم(ع)مى رسد و قدمتى در حدود چهارده قرن دارد و همين امر، آن را از قوانين جارى دركشورهاى غربى متمايز مى سازد.
3. در هريك از مواردى كه به عنوان حقوق حيوان ذكر مى شود براى تكميل بحث به همراه درج متون فقهى، احاديث مربوط به آن را، به ويژه آن دسته از روايات را كه مورد استفاده فقها قرار گرفته است نيز ذكر مى كنيم تا با مستندات و مدارك اين حقوق و فتاواى فقها بيشتر آشنا شويم. اما روايات مربوط به استحباب نگه داشتن حيوانات،ذكرهايى كه هركدام مى گويند و مطالبى از اين قبيل را در اين مجموعه ذكر نمى كنيم واين احاديث گرانبها مجال ديگرى مى طلبد.
4. هر چند در اين باره مقالاتى به نگارش در آمده، اما اين نوشتار نسبت به گسترش مسائل و جامعيت مواردى كه مربوط به حقوق حيوان در سراسر فقه مى باشد نو و تازه است و شايد براى برخى كه آشنايى محدودى با فقه شيعه دارند وجود اين قوانين، آن هم با تعابيرى الزام آور بعيد به نظر برسد. لذا سعى شده در پاره اى از موارد، ترجمه متون فقها بدون تصرف در متن مقاله ذكر شود و عبارات عربى نيز در برخى موارد درمتن و يا پاورقى درج گردد كه تا به خوبى روشن گردد تعابير و قوانين ذكر شده، نص كلام فقها مى باشد.
5. از آنجا كه به اعتراف مسئولان مربوطه، تا كنون هيچ قانون جامعى براى حمايت ازحيوانات در نظام حقوقى كشور وجود ندارد، ((213)) اين تحقيق مى تواند ارائه دهنده پيشنهاد اوليه قانون جامع حمايت از حيوانات در اسلام بوده و براى طرح در مجامع قانونى مفيد باشد.
جای بسی تاسف است در سرزمینی که از پیشگامان حمایت و احترام به حیوانات بوده اند امروزه شاهد برخوردهای نادرست و بیرحمانه نسبت به این مخلوقات زیبای پروردگار هستیم. حيوانات هم مثل ما مخلوقات خداوند هستند و مثل ما حق حيات دارند . احترام به هر مخلوقي ، احترام به خالق آنست و بدون شناخت مخلوق نمي توان خالق را شناخت.
گوشه ای از مشکلات حیوانات ایران عبارتند از :
* نبودن قوانین حمایت کننده از حیوانات
* ضعف اطلاعات عمومی نسبت به روشهای نگهداری و بیماری های حیوانات
* از بین رفتن زیستگاههای طبیعی در اثر گسترش شهرها و صنایع
* وجود عقاید خرافی و غیر واقعی در مورد حیوانات در بین عوام
* عدم کنترل و نظارت بر مراکز فروش حیوانات خانگی
* کمبود مراکز درمانی حیوانات و نیز نبودن فرهنگ مراجعه به دامپزشک
* عدم کنترل و پیشگیری بیماریهای مسری توسط مراجع بهداشتی مسئول در کشور
* آلودگی آب ، خاک و هوا
* عدم اعتقاد و توجه مدیران بر لزوم حمایت و حفاظت از حیوانات
* وجود چند صدهزار شکارچی غیر مجاز و عدم برخورد قاطع با متخلفان از سوی مراجع ذیربط
* نداشتن باغ وحش های درجه یک بمنظور آشنایی و نزدیکی مردم و بخصوص کودکان با حیوانات
* وجود شکنجه گاههایی به نام باغ وحش ! که علاوه بر اینکه موجبات آزار و اذیت حیوانات را فراهم می آورد ، مروج حیوان آزاری می باشد
* فقدان مطالب فرهنگی و حمایتی در متون درسی و آموزشی
* نگاه حداقلی و کم توجهی به حیوانات ، حتی درمباحث زیست محیطی
* کمبود منابع علمی و اطلاعاتی در مورد حیوانات
* عدم وجود ارتباط لازم بین مراکزی که در زمینه حیوانات فعالیت می کنند با خارج از کشور
* نداشتن امکانات و تخصص لازم بمنظور مهار و درمان توسط کارکنان مراکزی که با حیوانات پناهجو ، آسیب دیده و وحشی در ارتباط هستند
و . . .
اینها تنها گوشه ای از مصائب و مشکلات حیوانات سرزمین ما هستند
نبودن قوانين حمايتي مهترين دليل حيوان آزاري است
هر حيوان و موجود زنده اي جزو ميراث طبيعي ماست که از دل قرنهاي زياد براي ما مانده
طراحی توسط